نقد و بررسی خمریه سرایی در دیوان های رودکی، منوچهری، عطار و خاقانی

شاعران برای بیان هرچه بهتر دیدگاه ها، اندیشه ها و دریافت های خویش از هر پدیده ای بهره می جویند و به همین دلیل است که سروده های آنان مسائل و مقولات گوناگون مذهبی، اجتماعی، علمی، آداب و رسوم و ... را بازتاب می دهد و محققان را در رشته های گوناگون به کار می آید. یکی از موضوعاتی که در شعر فارسی بازتاب گسترده ای دارد، باده و وابسته های آن است. این بازتاب تا آنجاست که زمینه ی پدید آمدن نوع ادبی خاصی شده است که آن را خمریه و گونه ی ویژه ای از آن را ساقی نامه نامیده اند. در این پژوهش پس از بحث و بررسی هایی درباره ی خمریه و زمینه و پیشینه ی آن، این نوع ادبی را در شعر چهار شاعر فارسی زبان ـ رودکی، منوچهری، خاقانی و عطار ـ بررسی کرده ایم و جایگاه و بازتاب باده را در سروده های آنان نشان داده ایم. دلیل انتخاب این چهار شاعر، جز محدود ساختن موضوع، این است که باده در شعر فارسی به سه نوع متفاوت تقسیم پذیر است: انگوری، عرفانی و ادبی. باده ی انگوری در شعر رودکی و منوچهری نمود بسیار آشکاری دارد و باده ی عرفانی در شعر عطار و باده ی ادبی و هنری در شعر خاقانی. انتخاب رودکی و منوچهری از این رو نیز هست که رودکی پدر شعر فارسی است و نوع ادبی خمریه در شعر او شکل گرفته است و در شعر منوچهری به اوج می رسد. در این تحقیق جز بررسی هایی درباره ی انواع سه گانه ی باده، کوشیده ایم تا بازتاب باده و وابسته های آن را در سروده های این چهار شاعر، زیر عناوینی چون نام های باده، ظروف باده، ویژگی های باده، آداب و رسوم مربوط به باده نوشی و ... نشان دهیم و سپس تصویرسازی هایی که به ویژه در شعر خاقانی آمده است را بررسی کنیم، همان گونه که فهرستی از ترکیباتی که با باده و وابسته های آن از سوی این شاعران ساخته شده، اشاره آورده ایم. در پایان نیز، آمار دقیقی از میزان کاربرد نام های گوناگون باده و ظروف آن در دیوان شاعران مورد بحث و همین طور پربسامدترین این نام ها با رسم نمودار، به دست داده ایم.